حس زیبایی شناسی در زندگی
نگارنده: دکتر طارق سویدان
گزارنده: نعمت الله سبحانی
در حدیث شریف که امام مسلم روایت نموده است چنین آمده است: (ان الله جمیل یحب الجمال) الله سبحانه و تعالی زیبا است و زیبایی را دوست دارد. و ایزد منان در بسیاری از آیات کلام پاکش ما را به تدبر و اندیشیدن در مورد پدیده‌هایی که در آسمان و زمین است؛ فرا خوانده است.
در مورد زیبایی‌های آسمان دنیا بندگان خود را چنین فرا می‌خواند تا بی‌اندیشند و زیبایی‌های آن را احساس نمایند: {أَفَلَمْ يَنْظُرُوا إِلَى السَّمَاءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنَاهَا وَزَيَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِنْ فُرُوجٍ} [ق: 6] (آيا آنان [تاكنون سر بلند نكرده‌اند و] به آسمان ننگريسته‌اند كه ما چگونه آن را بنا كرده‌ايم و آراسته‌ايم و هيچ گونه خلل و شكافي در آن نيست؟)
سپس در مورد ابداع و نوآفرینی‌اش در مورد آفرینش زمین و زیبایی‌های آن چنین سخن می‌گوید: {وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْبَتْنَا فِيهَا مِنْ كُلِّ شَيْءٍ مَوْزُونٍ} [الحجر: 19]
(ما زمين را گسترانيده‌ايم و در زمين كوه‌هاي استوار و پابرجایي را پديد آورده‌ايم، و همه چيز را به گونه‌ی سنجيده و هماهنگ و در اندازه‌هاي
متناسب و مشخّص در آن ايجاد كرده‌ايم).
و در مورد زیبایی‌های آفرنیش انسان می‌فرماید: {وَصَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ} [غافر: 64] (و شما را شكل بخشيد و شكلهايتان را زيبا بيافريد.) {صِبْغَةَ اللَّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً} [البقرة: 138] )اين رنگ و زينت خدا است و چه كسي از خدا [مي‌تواند] زيباتر بيارايد و بپيرايد؟)
زشت‌ترین انسان از دیدگاه مردم، راضی نیست تا او را به بهترین حیوان از نظر مردم هم، تشبیه نمایند؛ زیرا که وی می‌داندآفرینشش بهتراست از تمامی آن چیزی که شاعران در تشبیهات خویش مثل: چشم گوساله، گردن‌های آهوها و دیگر موارد، می‌باشد.
زیبایی‌های بهشت:
الله سبحان در سوره‌ی انسان چنین می‌فرماید: {وَيَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدَانٌ مُخَلَّدُونَ إِذَا رَأَيْتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤًا مَنْثُورًا، وَإِذَا رَأَيْتَ ثَمَّ رَأَيْتَ نَعِيمًا وَمُلْكًا كَبِيرًا، عَالِيَهُمْ ثِيَابُ سُنْدُسٍ خُضْرٌ وَإِسْتَبْرَقٌ وَحُلُّوا أَسَاوِرَ مِنْ فِضَّةٍ وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا} [الإنسان: 19 – 21]
(همواره نوجوانان جاودانه‌اي ميانشان مي‌گردند [و به خدمتشان مي‌پردازند] كه هرگاه ايشان را بنگري چنين مي‌انگاري كه مرواريد غلتانند. هنگامي كه بنگري، در آنجا نعمت فراواني و سرزمين فراخي و پادشاهي بزرگي را خواهي ديد.
بر تن ايشان، لباس‌هاي ابريشم نازك سبز و ديباي ضخيم است، و با دستبندها و النگوهاي سيمين، زيب و زينت شده‌اند، و پروردگارشان بديشان شراب پاك مي‌نوشاند).
الله سبحانه و تعالی زیبایی‌های بهشت را چنان به تصویر می‌کشد که دیگر بالاتر از آن زیبایی در هستی وجود ندارد، و می‌خواهد با تصویر کشیدن این زیبایی‌ها، انسان از جمال و زیبایی آن لذت ببرد و حلاوت نماید. چنان که این موضوع را به تکرار در چندین سوره پی در پی بیان نموده است؛ تا احساس زیبایی شناسی انسان را نسبت به سرای جاویدان به حرکت وادارد.
زیبایی شناسی‌ای که منظور ما است
برخی چنین می‌پندارند که زیبایی فقط منحصر در جمال زن و یا انسان نهفته است، در حالی که وقتی زیبایی به صورت مطلق یاد می شود، مراد چیزی است که عقول را می‌رباید و دیده‌ها را مفتون و مسحور می‌سازد. و اگرچه این اشیا جزءی از زیبایی دنیایی ما است ولی زیبایی و زیبایی شناسی فراتر و شاملتر از آن است که تنها در این‌ها منحصر شود، بلکه واژه‌ای است که تمام جوانب زندگی ما را در بر می‌گیرد و بر تمامی مفردات زندگی ما منطبق می‌شود.
پس زیبایی چیزی است که به وسیله آن انسان، جماد، لباس وصف کرده می‌شود چنان که علاوه بر آن بر ابداعات و نوآوریها، سخن و سخنسرایی‌ها، و روش‌های تأمل و فکر نمودن نیز، جمال نامیده می‌شود.
جمال و زیبایی نه تنها بر محسوسات بلکه بر معانی نیز توصیف می‌شود، تمام ارزش‌های که ما به آن‌ها می‌نازیم و افتخار می‌کنیم مثل: شجاعت و دلاوری، اخلاص و محبت و دیگر موارد؛ این‌ها ارزش‌های زیبایی شناسی هستند که بر ما جمال اخلاق را بر‌می‌افروزند.
رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم و زیبایی
تمامی روایات بر این اذعان دارند که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و سلم از زیباترین مردم در شمایل و صورت بودند، و به ماه شب چهارده تشبیه می‌شدند. و هم‌چنین آن حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم دارای لباس زیبا و نظیف و خوشبو نیز بودند و به زیبایی موی‌های سر خویش نیز توجه داشتند (چرب می‌نمودند) و در کلام و حسن معاشرت از همه مردم زیباتر بودند.
و از نمونه‌های اهتمام ایشان به زیبایی و این که مردم نیز از آن لذت ببرند داستان خواب دیدن یکی از اصحاب ایشان در مورد اذان است که در خواب دیده بود، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم برایش فرمودند: برای بلال آموزش بده زیرا که او از تو خوش صداتر است.
چنان که یارانش را تشویق می‌نمود تا به صوت زیبا قرآنکریم را تلاوت نمایند؛ می‌فرمودند: »لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يَتَغَنَّ بِالْقُرْآنِ« [صحیح البخاری[ (از ما نیست کسی که قرآنکریم را به زیبایی نخواند). و حضرت جبریل علیه السلام نیز هنگامی که به صورت بشری نزد ایشان می‌آمد، به چهره‌ی دحیة کلبی که از زیبا رویان عرب زمانش بود، می‌آمد.
زیبایی‌های قرآن کریم
الله سبحانه و تعالی برای پیامبرش معجزه‌ی جاویدانی را بخشید که تا روز قیامت پابرجاست. قرآنکریم معجزه‌ی که روزانه تلاوت می‌شود و در آن بلاغت زیبا و عبارت سحر‌آسا نهفته است که همه بشریت از آوردن مانند آن عاجزند، حتا ولید بن مغیره هنگامی که این کلام سترگ را شنید به نزد قوم خود رفته و در حالی که مشرک بود، چنین گفت: »سوگند به الله که این قرآن، دارای حلاوت و زیبایی است؛ و همانا پایین آن به سان جذور درختان عمق دارد و بالای آن به سان شاخه‌های درختان پر ثمر است، و این قول بشر نیست«.
همان گونه که زیبایی در شکل و سیما و رفتار نمایان می شود، در کلام نیز نمایان می‌شود. حسن بصری رحمه الله در حالی که با تابعین سخن می‌گفت، در مورد صحابه چنین می‌گوید: »همانا من مردمانی را دریافتم که زیبایی‌های کلام را چنان بر می‌گزیدند که شما اکنون طعام زیبا را بر می‌گزینید.«
و عرب در آن زمان از جمال کلام به طرب می‌رسید و احساس خوشی می‌نمود، پس قرآن کریم در نهایت زیبایی و نو‌آوری و شگفت‌انگیز، فرو فرستاده شد.
نشانه‌های فقدان حس زیبایی شناسی
شاید یکی از زیان‌های زندگی مدرن کنونی که ما در آن به سر می‌بریم، که به مادی‌گرایی محض تبدیل شده است، از دست دادن احساس و ذوق زیبایی شناسی در برابر زیبایی‌ها است و تقریبا این حس در وجود بسیاری از افراد افول نموده است، در حالی که حس زیبایی‌شناسی در آن فواید و سود زیادی نهفته است و در زندگی ملت‌ها بسیار مهم است و از آثار منفی از دست دادن حس زیبایی شناسی می‌توان موارد ذیل را بر شمرد:
افراد زیادی اکنون در برابر زیبایی‌های تعبیر و بیان‌های سحر‌آمیز قرآن کریم احساس لذت نمی‌کنند؛ کلام‌شان و روابط‌شان رابطه خشک و بی‌روح است که هیچ گونه اثری از زندگی و پویایی دیده نمی‌شود، و لذت استماع زیبایی‌ها و بیانات قرآنکریم از زندگی‌شان رخت بر بسته.
بنا‌های بی‌رویه و بدون درایت و غیر مرتبط به هم؛ که علت اساسی آن بر می‌گردد به نبود زیبایی شناسی در تنظیم شهرها و بناها، چه از جهت حکومت و چه از طرف مردم.
هنگامی که کودکان بر اساس حس زیبایی شناسی رشد نمی‌کنند و تربیه نمی‌شوند؛ لذا هیچ‌گونه اهتمامی هم به نظافت شهرها و خیابان‌های خود ندارند و نه هم بر حفاظت درخت‌های کشت‌شده می‌کوشند، چنان که ما امروز مشاهده می‌نماییم که بسیاری از آداب و نوآوریها از زندگی روزانه‌ی ما رخت بر بسته است. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که از مهم‌ترین ویژگی‌های افراد خلاق داشتن حس زیبایی‌شناسی است.
روابط خشک و بی‌روحی که در تعاملات و چگونگی‌تعبیرات افراد مشاهده می‌شود بر می‌گردد به نبود احساس زیبایی شناسی در نفوس، و لذا زیبایی را نه در اخلاق و نه در ارتباطات و نه هم در ادب‌شان می‌بینی بلکه یک رابطه خشک و توخالی در بین شان حاکم است. در اثر آمده است که یاران رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم دروازه‌های خانه را با سر انگشتان خود می‌کوبیدند و این از شدت احساس زیبایی شناسی و حسن ادب و لطافت ایشان بود.
مردم از هنر زیبایی شناسی (آوازهای نیکو و اصیل، لوحه‌ها و تصاویر زیبا و ادبیات دلربا) روی گردانده و به هنر‌های سست و تصاویر برانگیزنده و فیلم‌های خشونت افروز که احساس زیبایی شناسی را در ژرفای وجود می‌خشکاند؛ روی آورده‌اند.
گرچه من دوست داشتم در این مورد زیادتر سخن بگویم ولی به صورت کوتاه اشاره نمودم تا این که بابی در برابر خواننده‌ی این سطور گشوده شود و بداند که نبود زیبایی شناسی در زندگی کنونی ما و در امور کاری ما چه زیان‌هایی را در پی داشته است.
و اگر لحظه به درازنای تاریخ گذشته‌ی مان (عصور شگوفایی و ترقی) نظری داشته باشیم، خواهیم دید که چگونه حس زیبایی شناسی شان نسبت به اشیا و زندگی حاکم بوده است.
ما این آثار گران‌بها را در تمدن اندلس و خطوط زیبای عربی که روز به روز رشد و بالندگی می‌یافت و دل بیننده‌ی خود را می‌ربود مشاهده می‌کنیم و تاریخ خود گواه این آبادی‌های زیبا و دلربا است.
یادونه: په قران سنت کې خپرې شوي لیکنې یوازې د لیکوال خپل نظر څرګندوي، د ادارې توافق ورسره شرط نه دی. که تاسو غواړئ قران سنت کې مو لیکنه خپره شي، اړیکه راسره ونیسئ. مننه
څرګندونه مو لاندې وليکئ